Huzursuz (İrritabl) bağırsak sendromu, özellikle kalın bağırsağın etkilendiği sindirim sistemi rahatsızlığıdır. İrritabl (Huzursuz) bağırsak sendromu (IBS), daha önceki yıllarda spastik kolon veya hassas bağırsak sendromu olarak adlandırılmaktaydı. Yaklaşık olarak toplumun %15-20’sini etkileyen yaygın bir sorundur. Karında ağrı, huzursuzluk hissi, şişkinlik, gaz, düzensiz dışkılama (ishal veya kabızlık ya da değişken kıvamda) belirgin şikâyetlerdir. Kesin bir tedavisi olmayan, zaman zaman şikâyetlerin arttığı, bazen kaybolduğu kronik bir rahatsızlıktır. Çoğu hastada yakınmalar genellikle hafiftir fakat bazı hastalarda günlük yaşamını etkileyecek kadar şiddetli olabilmektedir. Çoğu hastada yaşam tarzı değişiklikleri ve stres yönetimi ile şikâyetler hafifler veya tolere edilebilir hale gelir. Şiddetli şikâyeti olan hastalarda buna ek olarak ilaç tedavisi gerekir. Huzursuz bağırsak sendromu olan hastaların bağırsak dokusunda bir anormallik ya da hasar bulgusu yoktur ve bağırsakta yapısal bozukluğa veya kolon kanserine neden olmaz.  

Huzursuz (İrritabl) Bağırsak Sendromu (İBS) Nedir?

Huzursuz Bağırsak Sendromu; bağırsaklarda yapısal bir bozukluk olmadığı halde karın ağrısı, karında huzursuzluk, şişkinlik, gaz ve dışkılama kıvamında ve/veya sıklığında değişikliklerin eşlik ettiği sindirim sisteminin fonksiyonel bozukluklarından birisidir. Şikâyetlere neden olan daha çok bağırsak hareketlerindeki düzensizliktir. Hastalarda bağırsağa yönelik yapılan tahlil ve tetkikler normaldir. Kadınlarda erkelere göre daha sıktır ve genellikle 20’li yaşlardan sonra ortaya çıkmaktadır. Hastadan hastaya hatta aynı hastada zaman içinde şikâyetlerin şeklinde ve şiddetinde değişiklik görülebilir. 

Huzursuz Bağırsak Sendromu (İBS) Neden Olur?

Huzursuz bağırsak sendromunun kesin nedeni tam olarak bilinmemektedir. Ortaya çıkmasına neden olduğu ileri sürülen çeşitli etkenler vardır
Bunlardan bazıları;

• Bağırsak hareketlerinde düzensizlikler; bağırsak içeriğinin aşağı doğru ilerlemesini sağlayan ilerletici kasılmaların düzensiz hale gelmesi, ilerletici etkinin yerine kasılma tarzı hareketlerin daha çok olması gaz, şişkinlik ve ishal gibi şikâyetlerin oluşmasına neden olur. İlerletici düzenli kasılmaların yerine düzensiz ve daha zayıf kasılmalar olduğunda ise gaz, şişkinlik ve kabızlık ortaya çıkmaktadır.
• Sinir sistemi anormallikleri; sindirim sisteminin sinir yoğunluğu oldukça fazladır ve bu nedenle “İkinci beyin” olarak adlandırılmaktadır. Beyin ve sindirim sistemi arasında oldukça güçlü bir etkileşim söz konusudur. Burada iki yönlü etkileşimden bahsedilebilir; beynimizden kaynaklı uyarılar (stres gibi) bağırsak sinir sistemini etkileyerek düzensiz hareketlere neden olabilir veya bağırsaklardaki sinir sisteminin aşırı duyarlı hale gelmesi (visseral hipersensitivite) beynimize yanlış mesajlar gönderebilir. Sonuçta her iki mekanizmada bağırsak hareketlerinde düzensizliğe neden olarak şikâyetlerin oluşmasına neden olur. 
• Bağırsak enfeksiyonları; geçirilmiş bağırsak enfeksiyonlarının zamanla bağırsak içindeki sinir algısındaki duyarlılığı artırdığı ve buna bağlı olarak huzursuz barsak sendromundaki düzensiz barsak hareketlerine ve aşırı duyarlılığa neden olduğu ileri sürülmektedir.
• Şiddetli bağırsak enfeksiyonu; huzursuz bağırsak sendromu hastalarının bazılarında şikâyetleri başlamadan öncesinde şiddetli bir gastroenterit öyküsü vardır. Bu tip hastalar “Postinfeksiyöz-Huzursuz Bağırsak sendromu (p-İBS)” olarak tanımlanır. Ayrıca geçirilmiş bağırsak enfeksiyonları ve bu nedenle kullanılan antibiyotikler bağırsak florasında bozukluk yaparak da huzursuz bağırsak sendromu şikâyetlerinin oluşmasına neden olabilmektedir. 
• Flora bozukluğu; huzursuz bağırsak sendromu hastalarının bazılarında yararlı bakterilerin azalması olarak ifade edebileceğimiz mikroflora bozuklukları saptanmıştır.
• Gıda intoleransı; huzursuz bağırsak sendromu şikâyetleri olan hastaların yaklaşık %10’da şikayetlerin gıda intoleransına bağlı olduğu tespit edilmiştir ve bu hastaları huzursuz barsak sendromu olarak kabul etmek doğru olmaz. Fakat beslenme tarzı ve bazı alışkanlıkların (bağırsakta fazla gaz üretimine neden olan baklagillerin tüketimi, alkol ve sigara gibi) huzursuz bağırsak sendromu şikâyetlerini tetikleyebileceği ya da artırabileceği unutulmamalıdır.
• Divertiküller; Kalın bağırsaklarda liften fakir beslenenlerde daha sık görülen ve özellikle ileri yaşlarda ortaya çıkan “divertikül” olarak adlandırılan bağırsak duvarının kesecikler şeklinde dışarı doğru çıkıntılar yapması huzursuz bağırsak sendromu benzeri şikâyetlere neden olabilir.

Huzursuz Bağırsak Sendromu (İBS) belirtileri nelerdir?

Huzursuz Bağırsak Sendromu hastalarının en belirgin şikâyetleri; karın ağrısı, karında huzursuzluk, aşırı gaz, şişkinlik ve düzensiz dışkılamadır. 
Diğer belirtileri de şu şekilde açıklanabilir;

• İshal şeklinde tarif edilen yumuşak kıvamda, sık ve düzensiz dışkılama
• Kabızlık şeklinde ifade edilen katı kıvamda dışkılama. Normal kabızlıktan farklı olarak hastalarda karın ağrısı, aşırı gaz ve şişkinlik eşlik eder. 
• Dışkılama sonrası şikâyetlerde değişiklik olması; çoğu hastada şikâyetler geçer ya da azalır fakat az bir hasta grubunda şikayetlerde artma olabilir.
• Acil dışkılama ihtiyacı; özellikle yemeklerden hemen sonra ortaya çıkması 
• Dışkılama sonrası dışkının tam boşalmadığı hissi
• Dışkıda mukus görülmesi (aşırı ve kirli tarzda olması halinde başka nedenler araştırılmalıdır)
• Hastalardaki şikâyetlerin uykudayken olmaması veya hastayı uyandıran bir şikâyetinin olmaması 

Huzursuz Bağırsak Sendromunun (İBS) bağırsak şikâyetleri dışında bulguları var mıdır? 

Huzursuz bağırsak sendromu olan hastalarda genellikle gezici tarzda kas-iskelet sistemi ağrıları sık görülür. 
Ayrıca sık eşlik eden şikâyetler;

• Uyku problemleri
• Baş ağrısı
• Yorgunluk hissi 
• Göğüste ağrı
• Fibromiyalji (özellikle sırt ağrıları)
• Kronik pelvik ağrı
• Anksiyete ve depresyon

Huzursuz Bağırsak Sendromu (İBS) kimlerde görülür?

Huzursuz bağırsak sendromu tüm toplumlarda en sık görülen rahatsızlıklardandır. Yaklaşık olarak %15-20 sıklığa sahiptir. Kadınlarda erkeklere göre daha sıktır. Özellikle sosyal ilişkilerde aşırı duyarlı, titiz, duygusal ve olayları daha çok kendi iç dünyasında yoğun yaşayan kişiliklerde daha fazla görülür.  O nedenle stres bu tip kişilerde şikâyetleri tetikleyen en önemli faktörlerdendir. Aile bireylerinden birisinde huzursuz bağırsak sendromu olan varsa diğer bireylerde de olma ihtimali daha yüksektir. Genellikle genç erişkin yaşlarda başlar.

Huzursuz Bağırsak Sendromunu (İBS) neler kötüleştirir? 

Kronik bir rahatsızlık olması nedeniyle şikâyetleri tetikleyen faktörlerin bilinmesi önemlidir.
Huzursuz bağırsak sendromunu tetikleyebilen faktörler;

• Gıdalar; yayınlanan makalelerde huzursuz bağırsak sendromu benzeri şikâyetleri olan hastaların %10’unda gıda intoleransı ile ilişkili olduğu belirtilmektedir. Fakat huzursuz bağırsak sendromu olan hastalarda bazı gıdalar şikâyetlerin ortaya çıkmasına veya şiddetlenmesine neden olabilir. Özellikle baklagiller, narenciye, lahana, turp gibi bağırsaklarda fazla gaz üretimine neden olan yiyecekler ve gazlı içecekler.
• Stres; aksiyete, depresyon gibi durumlar, duygusal, fiziksel veya cinsel travmalar. Huzursuz bağırsak sendromu olan hastaların çoğunda stresin artması şikâyetlerin nüksetmesinde veya şiddetlenmesinde oldukça önemli bir etkendir. 
• Aerofaji; bağırsaklarımızdaki gazın çoğunluğu farkında olmadan yuttuğumuz havadan oluşur. Normalde bu belirgin rahatsızlık veren bir durum değildir fakat huzursuz bağırsak sendromu olan hastalardaki aşırı bağırsak duyarlılığı nedeniyle rahatsızlık ortaya çıkar. Ayrıca bu hastalarda hızlı yemek yeme alışkanlığı varsa yutulan hava miktarı fazla olacağı için şişkinlik şikâyeti daha çok olur. 
• Kadınlarda adet dönemi veya adet öncesi dönem şikâyetlerin tetiklenmesine neden olabilmektedir.
• Antiromatizmal türü ağrı kesiciler ve antibiyotiklerde tetikleyici olabilir.

Huzursuz bağırsak sendromu (İBS) risk faktörleri nelerdir?

Her insanda zaman zaman yediği yiyeceklere, stres faktörüne, seyahate, iklim değişikliklerine bağlı huzursuz bağırsak sendromuna benzer yakınmalar olabilir fakat bunlar geçici durumlardır. Kronik bir rahatsızlık olan huzursuz bağırsak sendromu kriterlerine uyan hastalar için bazı risk faktörlerinden söz edilebilir;

• Genç erişkin yaş grubunda olmak (50 yaş altında daha sık)
• Kadın cinsiyet
• Ailede huzursuk bağırsak sendromu hastasının varlığı
• Kaygı bozukluğu ve depresyon gibi durumların varlığı
• Cinsel ve duygusal istismar gibi travmalar

Huzursuz Bağırsak Sendromu (İBS) Tanısı Nasıl Konur?

Huzursuz bağırsak sendromu (İBS) fonksiyonel hastalıklar grubunda yer alan ve benzer şikâyetlere neden olan diğer hastalıkların ekarte edilmesiyle tanı konan bir hastalıktır. 
Hastanın şikâyetlerinin detaylı dinlenmesi; kilo kaybı, kansızlık, kanlı-mukuslu dışkılama, belirgin iştahsızlık, ailesinde erken yaşta kolon kanseri (50 yaş altı) öyküsünün olması, geceleri uykudan uyandıran ağrı veya dışkılama ihtiyacı gibi şikâyetler mutlaka huzursuz bağırsak sendromu dışındaki hastalıkların öncelikle ekarte edilmesini gerektirir. 
Şikâyetlerin en az 6 aydan daha uzun süredir olması, karın ağrısı veya karında huzursuzluk hissinin başlaması ile dışkılama tarzında değişikliğin olması, dışkılama veya gaz çıkarmakla şikâyetlerin azalması (az bir grup hastada şikâyetler artış gösterebilmektedir) önemli tanı kriterlerini oluşturmaktadır. Dışkılama değişikliği kansız ve belirgin mukus içermeyen ishal veya kabızlık şeklinde ya da ishal ve kabızlık döngüsü şeklinde olabilir. Yemeklerden sonra özelliklede kahvaltı sonrası acil dışkılama ihtiyacının olması, dışkılama sonrası tam boşaltamamış hissi gibi şikâyetlerde huzursuz bağırsak sendromunu destekleyen bulgulardır. 
Şikâyetler hep aynı şiddette devam etmeyip zaman zaman daha belirgin hale gelebilir hatta bazı hastalarda şikâyetlerin tamamen kaybolduğu dönemler olabilir. Özellikle şikayetlerin ortaya çıktığı veya arttığı dönemlerde tetikleyen yiyeceklerin olup olmadığına dikkat edilmesi gıda intoleransından (özellikle glüten, laktoz gibi) ayırımda oldukça önemlidir. Huzursuz bağırsak sendromu olan hastaların bir kısmında midede şişkinlik, hazımsızlık hissi ve sık geğirme gibi şikayetler ve kas iskelet sistemi (fibromiyalji gibi) yakınmaları da eşlik edebilir. 
Detaylı dinleme ve sorgulama sonrası muayene ve gerekli durumlarda ileri tahlil ve tetkikler yapılarak; endoskopi, kolonoskopi, bilgisayarlı tomografi, dışkı tahlilleri (diğer hastalıkları dışlamak için) ile tanı konmaktadır.

Huzursuz bağırsak sendromunun (İBS) tedavisi nedir? 

Tedavi sürecine başlamadan önce bunun kronik bir durum olduğunun ve kesin ortadan kaldıracak bir tedavisinin olmadığının hastaya belirtilmesi gerekir. Hayat ve beslenme tarzı değişiklikleri yapılması tedavinin önemli unsurlarındandır;

• Stresin azaltılması gerekirse psikiyatrik destek alınması
• Şikâyetleri tetikleyen yiyeceklerden uzak durmak veya azaltmak,
• Lifli besinler tüketmek, 
• Bol sıvı almak, 
• Düzenli spor yapmak gibi

Tedaviyi hastanın şikâyetlerinin şekline (ishal tipi veya kabızlık tipi), şiddetine ve sıklığına göre düzenlemek gerekir. Tedavinin temel amacı hastayı sosyal ve psikolojik olarak rahatsız etmeyecek boyutlara indirgenmesi, mümkün olduğunca kontrol altına alınmasıdır. Tek bir tedavi yöntemi yoktur, hasta hekim dayanışması tedavinin yönetiminde oldukça önemlidir. Hayat ve beslenme tarzı değişiklikleri ile kontrol altına alınamayan durumlarda şikâyetleri gidermeye yönelik ilaç tedavileri ek olarak verilmektedir. Verilecek ilaç tedavileri hastalık tipine (ishal veya kabızlık tipi) göre farklılık göstermektedir. 

• İshale karşı ilaç
• Kabızlığı önlemek için laksatifler (dışkı yumuşatan ilaçlar)
• Bağırsak hareketlerini düzenlemeye yardımcı olan ilaçlar
• Ağrı kesici

Halen şikâyetler rahatsız edecek boyutta ise özellikle “trisiklik antidepresanlar” olmak üzere psikiyatri tarafından destek tedavisi alması faydalı olacaktır.

Huzursuz Bağırsak Sendromu (İBS) Diyeti Nasıl Yapılır?

Herkese önerilebilecek standart özel bir diyeti yoktur. İlaç önerilerinde olduğu gibi diyette de hastanın şikâyetlerinin şekline ve şiddetine göre diyet önerilerinde bulunmak gerekir, bazı hastalarda bu sürecin bir diyetisyen eşliğinde yürütülmesi daha etkili olabilir.

Öncelikli olarak, tanı sürecinde gıda intoleransı olup olmadığı (gerekirse buna yönelik tahliller yapılabilir) belirlenmelidir (glüten ve laktoz intoleransı gibi). Şikâyetleri tetikleyen yiyeceklerin belirlenmesi önerilecek diyet açısından önemli olduğu için bunları tespit etmek için beslenme günlüğü şeklinde not tutulması önerilebilir.

Beslenme tarzı olarak;

• Taze meyve, sebze (karnabahar, brokoli, lahana, pırasa gibi), tahıl (keten tohumu, yulaf…) gibi lif oranı daha yüksek gıdalar tüketilmeli   
• Bol su içilmeli
• Kafein tüketimi azaltılmalı gerekirse kesilmeli  
• Ev yapımı yoğurt, kefir, tarhana, lahana turşusu gibi probiyotik özellikli gıdalardan düzenli tüketmek 
• Kızartma ve yağ oranı yüksek yiyeceklerden uzak durmak 
• Tatlandırıcı içeren yiyecek ve içecekleri tüketmemek
• Aşırı bahartalı yiyeceklerden kaçınmak
• Alkol ve sigaradan uzak durmak
• Yiyecekleri yavaş ve iyi çiğneyerek yemek
• Gazlı içeceklerden uzak durulmalı
• Gece geç saatlerde yiyecek tüketimemeli 

Huzursuz Bağırsak Sendromu (İBS) önlenebilir mi? 

Günlük yaşam tarzında ve beslenme alışkanlıklarında yapılacak değişiklikler huzursuz bağırsak sendromu şikâyetlerinin önlenmesinde, şiddetinin ve sıklığının azalmasında önemlidir.

• Düzenli ve yeterli uyumak 
• Düzenli egzersiz yapmak
• Stresten olabildiğince uzak durmak

Huzursuz bağırsak sendromunda (İBS) alternatif tedaviler nelerdir?

Alternatif tedaviler her hastada olmasa da bazı hastalarda faydalı olabilir. 

• Lactobacillus ve bifidobacterium gibi faydalı bakterilerden oluşan probiyotikler
• Papatya, rezene, nane gibi bitkisel çaylar (bağırsak kaslarında gevşeme yaparak karındaki şişkinlik ve huzursuzluğu azaltabilir) 
• Bazı hastalarda (özellikle yoğun stres ve kaygı bozukluğu olan) sikiyatrik destek almak ve ilaç kullanmak

Huzursuz bağırsak sendromu (İBS) benzeri şikâyetleri olan hastalar ne zaman doktora gitmeli?

Huzursuz bağırsak sendromunda ortaya çıkan şikâyetlere benzer yakınmalar kolon kanseri, yangısal bağırsak hastalıkları (İBH), bazı enfeksiyöz kolitler, tiroid hormonlarının fazla salgılanması, çölyak hastalığı, gıda allerjisi ve intoleransı, bağırsaklarda darlık, yapışıklık, kolonun divertiküler hastalığı, mikroskobik kolitler gibi hastalıklarda da görülebilir. 

Bu nedenle aşağıdaki durumların varlığında mutlaka doktora başvurmalıdır; 

• İstemsiz kilo kaybı
• İştahın azalması 
• Gece ishal veya dışkılama ihtiyacı ile uyanmak
• Dışkıda kan ya da mukus görülmesi
• Demir eksikliği anemisi
• Şikâyetlerle birlikte kusmanın olması
• Dışkılamakla ve gaz çıkarmakla şikâyetlerin geçmemesi
• Yutma güçlüğü
• Yakın aile bireylerinde erken yaşta (50 yaş altı) kolon kanseri olması